Filosofisch Intermezzo - Emotionele waardering binnen de kaders van moraliteit

“We leven in een tijdperk dat het verstandelijke hoog aanslaat en neerkijkt op emoties, die als week en warrig gelden. Erger nog: emoties zijn moeilijk te beheersen, en is zelfbeheersing niet het kenmerk van de mens? Als kluizenaars die de verzoekingen van het leven weerstaan, proberen moderne filosofen de menselijke hartstochten op afstand te houden en concentreren zich in plaats daarvan op logica en rede. Maar net zoals geen kluizenaar kan voorkomen dat hij droomt van mooie vrouwen of lekker eten, kan geen filosoof om de elementaire behoeften, verlangens en obsessies heen van een soort die, helaas voor hem, van vlees en bloed is gemaakt. Het idee van de ‘zuivere rede’ is zuivere fictie” – Frans de Waal, Een tijd voor empathie

Hoe waar zijn deze woorden wel niet, wij leven inderdaad in hele bizarre tijden. De samenleving is nog nooit zo complex geweest, normen en waarden zijn voor menselijke begrippen nog dynamischer geworden dan ze al ooit waren. Hetzelfde geld voor het moraal, hoe makkelijk is het niet wel om je moraal op zijn beloop te laten gaan wanneer de situatie zich aandient waarin jij als persoon kan profiteren voor de situatie?
Heeft moraal in de hedendaagse maatschappij eigenlijk nog wel enige functie? Ik denk van wel, hoewel het bij lange na niet meer hetzelfde moraal zal zijn als dat vroeger bestond. Het moraal van nu zal vooral gericht zijn op de menselijke vrijheden, ons onbekommert bestaan waarin wij ten volste kunnen genieten van de geneugten die het leven te bieden heeft, zonder ons enige zorgen te hoeven maken over de dag van morgen. Eerlijk gezegd walg ik hier van, van deze simplistische levensstijl. Je zou het bijna kunnen scharen onder Nietzsche’s ‘nihilisme’, de non-existentie van collectieve menselijke waardering.

Waardering an sich zal nog wel bestaan, ieder individu hecht tenslotte waarde aan een gegeven object, afhankelijk van de betrekkingen met het individu en het desbetreffend object, hetzij een object in de concrete zin van het woord dat bijdraagt aan de gemakken van het leven, danwel een object in de zin van een ander mens waarbij er sprake is van sociale interacties.
Maar echte waardering bestaat naar mijn idee niet meer, of althans is het langzaam maar zeker verdwenen door de complexiteit van onze samenleving dat tegenwoordig gericht is op de ontwikkeling van het individu dat moet groeien ten koste van anderen. Het individu dat rijk wordt over de ruggen van anderen, want geld is het enige waar wij tegenwoordig waarde aan hechten.
In het verlengde hiervan zijn wij massaal in staat om aan een bepaald object een waarde te geven dat gelijkwaardig is met de waardering van geld. Dit is echter vaak een subjectief begrip, gezien het feit dat er zo vaak wordt gestunt met prijzen en dat een prijs nooit vaststaat. Natuurlijk spelen diverse sociale interacties hierbij ook een rol, met name onze onbedwingbare drang naar het materialisme, onze onverzadigde consumeergedrag waarmee wij alleen maar kunnen kopen zonder daadwerkelijk na te denken of wij dat object wel nodig hebben.

Waardering is een typisch menselijk begrip, eigenlijk bestaat het niet eens, het is een puur mentaal begrip waarbij wij een bepaald object plaatsen binnen een kader van betrekkingen die van toepassing zijn op dat object. Evenredig aan de mogelijkheden die ons worden aangeboden door het desbetreffend object zullen wij een waardering creëren voor dat object. Maar de toepasbaarheid van het object wordt ook secundair bepaald door het milieu waarin het wordt gebruikt. Toen ik nog lid was van de quest was er een sectie bij de brieven waarin mensen een foto konden insturen van een object met de vraagstelling: “wat is de functie van dit object?”.
Eigenlijk vrij bizar als je nagaat dat iemand een object in bezit kan hebben zonder begrip te hebben voor de functie. In het kader van waardering zou je kunnen stellen dat je als individu geen enkele waardering hecht aan het object, puur omdat er geen mogelijkheden zijn als toepassing van dit object. Dit staat geheel in lijn met een vorig geschreven blog, waarin ik waardering omschrijf als het toekennen van waarde aan een object. Echter komen we dan op een kritisch punt, namelijk: hoe bepaal je waarde van een object?

Is het mogelijk dat emoties betrokken zijn bij de waardering van een object? Zoals eerder gesteld zijn onze ratio en emoties onlosmakelijk met elkaar verbonden, de één ligt in het verlengde van het ander, ze coëxisteren naast elkaar.
Ons rationeel gedachtegoed is gebaseerd op onze logica, A is A en niet-B. A en B kunnen met elkaar verbonden zijn d.m.v. een verband C. Al deze betrekkingen worden vastgesteld door ons verstand met diens diverse methoden van kennisverwerving en het toepassen van de rede. Maar uiteindelijk zijn wij nog altijd slaven van onze emoties, wij zullen altijd primair handelen uit onze emoties, hoewel wij er wellicht niet bewust van zijn dat wij worden geleid door onze emoties. Een situatie waarin wij handelen conform onze verantwoording of sociale norm kan een effect hebben op onze gemoedstoestand, als wij handelen uit ons verantwoordingsgevoel dan bereiken wij daarmee voldoening. Als wij handelen uit conformatie met sociale normen, dan verkrijgen wij een prettig gevoel omdat er dan een positief effect wordt bereikt op de betrekkingen met de sociale interacties die getuige zijn van het hanteren van de sociale normen of wij krijgen een prettig gevoel omdat wij een ander persoon een prettig gevoel hebben kunnen geven.
Wat is er mooier aan geluk dan het kunnen delen van geluk?

Het klinkt op het eerste gezicht krom, dat wij handelen uit onze emoties terwijl wij er niet volledig bewust van zijn, want emoties veroorzaken per definitie de gewaarwording van een bepaald gevoel in onze menselijke psyche. Maar dan komen we weer bij de wisselwerking tussen onze ratio en emoties, namelijk op het moment dat onze emoties fungeren als de drijvende kracht achter de menselijke rede. Wat voor ander doel zouden wij anders hebben als wij niet handelen om uiteindelijk zelf een prettig gevoel te krijgen?
Wij leven nog altijd als individuele wezens, wij leven alleen en wij gaan alleen dood. Juist daarom kunnen wij genieten van andere mensen in ons bijzijn en juist dat geeft ons leven zin, het feit dat wij ons leven kunnen delen met andere mensen.

Anderzijds zijn de effecten van onze emotionele samenleving breeduit zichtbaar. Hulpverleners worden schijnbaar tegenwoordig vaak belaagd door mensen. Waarom? Mij dunkt dat dit veelal te maken heeft met het handelen puur uit onze emoties, zonder enige vorm van rationaliteit. Woede komt vaak voor uit onmacht en welke situatie kan nou meer onmacht geven dan het zien lijden van een geliefde?
Ik keur hiermee niet het gedrag goed, maar ik wil hiermee wel illustreren hoe groot het effect van onze emoties zijn op ons gedrag. Vaak realiseert het individu zich achteraf hoe het heeft gehandeld en zal het spijt ervaren, dat het zich zo heeft laten leiden door diens emoties. Afhankelijk van de situatie en het zelfreflecterend vermogen van het individu zal er een bepaalde tijdsperiode voorbijgaan voordat het individu dit realiseert. Helaas is vaak de schade al gemaakt.

Zou het mogelijk zijn om deze situaties te minimaliseren d.m.v. een moraal? Ja en nee.
Ja, want het opstellen van een moraal maakt het mogelijk om collectieve waardering te creëren voor een bepaald object in de breedste toepassing van dit begrip. Het zal ervoor zorgen dat meer mensen zich zullen conformeren aan sociale normen, waardoor emotionele toestanden minder kritische punten zal bereiken en er meer rationeel zal worden gehandeld dan emotioneel.
Nee, want hoe kan er een moraal worden opgesteld binnen de diversiteit van het huidige individu? Mensen zijn té divers om een collectief moraal op te stellen, daarvoor is de samenleving té complex geworden met het scala aan sociale interacties. Het individu leeft voor zichzelf, dus waarom zou het individu zich moeten conformeren aan sociale normen?
De enige manier hoe een moraal zou kunnen worden ontwikkeld is het opstellen van een religie, dat in mijn optiek fungeert als een fundament voor moraal. Toch blijft de vraagstelling bestaan, waarom zou het individu diens individuele gedachtegoed opgeven om zich te onderwerpen aan een gedachtegoed dat het individu opgelegd krijgt? Dat is nog altijd de huidige
paradox van onze samenleving.

Mensen, bedankt voor het lezen! Een hele lange, maar vooral integratieve blog waarin ik allerlei onderwerp aan elkaar probeer te relateren. Ik ben nog lang niet klaar, maar wel goed op weg met integratieve blogs als deze.
Ik wens ieder persoon een hele fijne dag toe!
Een dikke knuffel van jullie semi-filosoof, Halbe

Filosofisch intermezzo - Fenomeen van cultuur

Wanneer het mogelijk zou zijn die kalme, taaie dapperheid die de Duitser tegenover de pathetische, abrupte onstuimigheid van de Fransman aan de dag legde, wakker te roepen tegen de ínnerlijker vijand, tegen de hoogst dubbelzinnige en in elk geval onnationele 'algemene ontwikkeling' die thans in Duitsland, met een gevaarlijk wanbegrip, cultuur wordt genoemd, dan is niet alle hoop op een werkelijke, authentieke Duitse beschaving [...] verloren: want aan bij uitstek oordeelkundige en moedige aanvoerders en veldheren hebben de Duitsers nooit gebrek gehad [...] kortom dat overal het beste zaad van de cultuur deels is uitgezaaid, deels in fris blad en hier en daar zelfs in welige bloei staat. - Friedrich Nietzsche - Oneigentijdse beschouwingen - pagina 10.

Een tijd geleden had ik een blog geschreven waarin ik een uiteenzetting had gemaakt over de vermeende identiteitscrisis waarin ons land zich bevindt. Het spreekt voor zich dat dit volledig hypothetisch is en niet kan worden bevestigd door een onderzoek, maar afgaande op mijn eigen ervaringen die ik heb opgedaan in mijn omgang met mijn medemens en diverse media durf ik toch wel keihard te stellen dat deze uitspraak niet ver afstaat van de realiteit, namelijk dat wij als land, als natie, als samenleving hard aan het zoeken zijn naar nieuwe sociale omgangsnormen, dat wij niet meer weten hoe wij op een degelijke manier conform normen en waarden met elkaar om moeten gaan.

Wat voor een hoop mensen schijnbaar onverteerbaar is dat er onder een bepaalde bevolkingsgroep irrationele onderbuikgevoelens bestaan die ervoor zorgen dat zij oordelen over zaken waarover zij weinig danwel vrijwel niks vanaf weten. Het argument dat voornamelijk wordt aangevoerd door deze mensen is het "feit" dat 'wij ons wél (moeten?) aanpassen aan de sociale omgangsnormen in andere landen, maar dat andere mensen cq. buitenlanders zich niet aanpassen aan de sociale omgangsnormen zoals deze hier in Nederland worden gehanteerd'.
Persoonlijk vind ik dit een kinderachtig argument en begint deze uitspraak mij een beetje de strot uit te hangen. Natuurlijk kan er worden gesteld dat deze uitspraak gestoeld is op de universele drang naar gelijkwaardigheid onder mensen, maar waarom blijven mensen toch doorhameren op dit argument!? Het slaat kant noch wal en sterker, het draagt bij aan de vervreemding van onze menselijkheid. Want door andere mensen aan te kijken met argusogen zul je als individu ook handelen conform deze irrationele onderbuikgevoelens waardoor je als persoon per definitie al een oordeel heb geveld over een individu, zonder dat je ook maar iets weet van het individu. Juist deze irrationele onderbuikgevoelens dragen bij aan de zogenaamde 'splijting van de samenleving' waarin wij ons momenteel bevinden.

Waar gaat het mis? Dat wij ons laten leiden door onze irrationele onderbuiksgevoelens valt vrij makkelijk te vertalen door te kijken naar de psychologische mechanismen van ons handelen. Zoals eerder gesteld wordt ons handelen aangestuurt door de wil om gelukkig te worden. Geluk is een abstract begrip, maar zoals Artistoteles het had verwoord in zijn werk Ethica Nicomachea wordt geluk ook bepaald door het geluksgevoel van een samenleving.
Natuurlijk beperk ik met deze uitspraken per definitie het geluksgevoel van het individu en staat dit concept in het huidige tijdperk niet meer in het verlengde van het geluksgevoel van een natie, maar dit is dan ook puur ter representatie van sociologische mechanismen waarin wij worden geleid door de wil om gelukkig te worden en indien een natie als samenleving gelukkig is, dan het individu dan ook een bepaalde mate van geluk ondervindt. Net zoals het omgekeerd ook het geval is, waarin wij in het huidige tijdperk collectief worden beïnvloed door de berichtgeving in de media dat gedeeltelijk bijdraagt aan de ontwikkeling van een abstract collectieve gemoedstoestand.

Afijn, dat was een noodzakelijke zijstap die ik had moeten nemen ter verduidelijking van het volgende onderwerp, namelijk de botsing van culturen. Zoals de inleiding het verwoordde had Friedrich Nietzsche in zijn werk Oneigentijdse beschouwingen al opgemerkt hoe de in zijn ogen trotse duitse cultuur wordt beïnvloed franse cultuur en hoe de assimilatie van de franse cultuur een onlosmakelijk effect teweegbrengt in de totstandkoming van de duitse cultuur.
Ironisch eigenlijk als je nagaat dat de duitsers victorieus waren in de frans-duitse oorlogen die destijds diverse keren zijn gevoerd. In mijn optiek toont dit aan dat de ontwikkeling van cultuur een gegeven is conform menselijke ontwikkelingen en dat de zogenaamde overwinning van een natie op een andere natie geen garantie is voor het behoud van de cultuur, sterker nog het kan zelfs bijdragen aan de verandering van de cultuur, juist doordat mensen gewaar geworden van de verschillen tussen twee culturen. Hierdoor zullen mensen gaan reflecteren op hun eigen individuele normen en waarden en is het mogelijk dat het individu tot een ander inzicht komt door de externe ingeving van andere normen en waarden die op bepaalde niveau's beter aansluiten dan de huidige.

Hoe zit het dan met tolerantie? Wanneer spreek je over assimilatie en wanneer spreek je over tolerantie? Ligt het één wellicht in het verlengde van het ander?
Tolerantie is een typisch fenomeen van menselijke ontwikkeling. In mijn optiek biedt het juist mogelijkheden voor de ontwikkeling van cultuur en in het verlengde van de mens als wezen, als individu. Het zorgt ervoor dat je met behoud van je eigen normen en waarden objectief kan waarnemen hoe een cultuur zich verhoudt tot jouw eigen cultuur. In dit perspectief zou je kunnen veronderstellen dat assimilatie van een andere cultuur in het verlengde ligt van tolerantie, maar is het niet zo dat beiden co-existeren naast elkaar? Door een andere cultuur te respecteren, door diens normen/waarden, gebruiken, en sociale omgangsnormen te respecteren zal de andere cultuur ook dit gedrag vertonen en is het mogelijk dat twee culturen naast elkaar kunnen leven en zal er onlosmakelijk uitwisseling plaatsvinden tussen de twee culturen naarmate ze van elkaar leren. Je zou bijna kunnen veronderstellen dat cultuur bestaat op een metafysisch niveau en dat er op dit onwaarneembaar niveau interacties plaatsvinden tussen deze fenomenen.
Behoud van cultuur impliceert het behoud van een bepaald object dat een representatie is van de desbetreffende cultuur. Maar cultuur als existentieel fenomeen is een dynamisch sociologisch mechanisme dat veranderlijk is en per definitie onmogelijk kan worden behouden. Het existeert in het nu en nu is een ongedefinieerde tijdsperiode dat bestaat tussen het verleden en de toekomst.

Aldus besluiten wij met de wijze woorden van Friedrich Nietzsche - "De mens is iets, dat overtroffen moet worden; en daarom moet gij uw deugden liefhebben -: want gij zult aan hen te gronde gaan" - Aldus sprak Zarathoestra - pagina 44.

Mijn vrienden, ik wens ieder een zeer fijne dag toe!
Een dikke knuffel van jullie semi-filosoof, Halbe