“We leven in een tijdperk dat het verstandelijke hoog aanslaat en neerkijkt op emoties, die als week en warrig gelden. Erger nog: emoties zijn moeilijk te beheersen, en is zelfbeheersing niet het kenmerk van de mens? Als kluizenaars die de verzoekingen van het leven weerstaan, proberen moderne filosofen de menselijke hartstochten op afstand te houden en concentreren zich in plaats daarvan op logica en rede. Maar net zoals geen kluizenaar kan voorkomen dat hij droomt van mooie vrouwen of lekker eten, kan geen filosoof om de elementaire behoeften, verlangens en obsessies heen van een soort die, helaas voor hem, van vlees en bloed is gemaakt. Het idee van de ‘zuivere rede’ is zuivere fictie” – Frans de Waal, Een tijd voor empathie
Hoe waar zijn deze woorden wel niet, wij leven inderdaad in hele bizarre tijden. De samenleving is nog nooit zo complex geweest, normen en waarden zijn voor menselijke begrippen nog dynamischer geworden dan ze al ooit waren. Hetzelfde geld voor het moraal, hoe makkelijk is het niet wel om je moraal op zijn beloop te laten gaan wanneer de situatie zich aandient waarin jij als persoon kan profiteren voor de situatie?
Heeft moraal in de hedendaagse maatschappij eigenlijk nog wel enige functie? Ik denk van wel, hoewel het bij lange na niet meer hetzelfde moraal zal zijn als dat vroeger bestond. Het moraal van nu zal vooral gericht zijn op de menselijke vrijheden, ons onbekommert bestaan waarin wij ten volste kunnen genieten van de geneugten die het leven te bieden heeft, zonder ons enige zorgen te hoeven maken over de dag van morgen. Eerlijk gezegd walg ik hier van, van deze simplistische levensstijl. Je zou het bijna kunnen scharen onder Nietzsche’s ‘nihilisme’, de non-existentie van collectieve menselijke waardering.
Waardering an sich zal nog wel bestaan, ieder individu hecht tenslotte waarde aan een gegeven object, afhankelijk van de betrekkingen met het individu en het desbetreffend object, hetzij een object in de concrete zin van het woord dat bijdraagt aan de gemakken van het leven, danwel een object in de zin van een ander mens waarbij er sprake is van sociale interacties.
Maar echte waardering bestaat naar mijn idee niet meer, of althans is het langzaam maar zeker verdwenen door de complexiteit van onze samenleving dat tegenwoordig gericht is op de ontwikkeling van het individu dat moet groeien ten koste van anderen. Het individu dat rijk wordt over de ruggen van anderen, want geld is het enige waar wij tegenwoordig waarde aan hechten.
In het verlengde hiervan zijn wij massaal in staat om aan een bepaald object een waarde te geven dat gelijkwaardig is met de waardering van geld. Dit is echter vaak een subjectief begrip, gezien het feit dat er zo vaak wordt gestunt met prijzen en dat een prijs nooit vaststaat. Natuurlijk spelen diverse sociale interacties hierbij ook een rol, met name onze onbedwingbare drang naar het materialisme, onze onverzadigde consumeergedrag waarmee wij alleen maar kunnen kopen zonder daadwerkelijk na te denken of wij dat object wel nodig hebben.
Waardering is een typisch menselijk begrip, eigenlijk bestaat het niet eens, het is een puur mentaal begrip waarbij wij een bepaald object plaatsen binnen een kader van betrekkingen die van toepassing zijn op dat object. Evenredig aan de mogelijkheden die ons worden aangeboden door het desbetreffend object zullen wij een waardering creëren voor dat object. Maar de toepasbaarheid van het object wordt ook secundair bepaald door het milieu waarin het wordt gebruikt. Toen ik nog lid was van de quest was er een sectie bij de brieven waarin mensen een foto konden insturen van een object met de vraagstelling: “wat is de functie van dit object?”.
Eigenlijk vrij bizar als je nagaat dat iemand een object in bezit kan hebben zonder begrip te hebben voor de functie. In het kader van waardering zou je kunnen stellen dat je als individu geen enkele waardering hecht aan het object, puur omdat er geen mogelijkheden zijn als toepassing van dit object. Dit staat geheel in lijn met een vorig geschreven blog, waarin ik waardering omschrijf als het toekennen van waarde aan een object. Echter komen we dan op een kritisch punt, namelijk: hoe bepaal je waarde van een object?
Is het mogelijk dat emoties betrokken zijn bij de waardering van een object? Zoals eerder gesteld zijn onze ratio en emoties onlosmakelijk met elkaar verbonden, de één ligt in het verlengde van het ander, ze coëxisteren naast elkaar.
Ons rationeel gedachtegoed is gebaseerd op onze logica, A is A en niet-B. A en B kunnen met elkaar verbonden zijn d.m.v. een verband C. Al deze betrekkingen worden vastgesteld door ons verstand met diens diverse methoden van kennisverwerving en het toepassen van de rede. Maar uiteindelijk zijn wij nog altijd slaven van onze emoties, wij zullen altijd primair handelen uit onze emoties, hoewel wij er wellicht niet bewust van zijn dat wij worden geleid door onze emoties. Een situatie waarin wij handelen conform onze verantwoording of sociale norm kan een effect hebben op onze gemoedstoestand, als wij handelen uit ons verantwoordingsgevoel dan bereiken wij daarmee voldoening. Als wij handelen uit conformatie met sociale normen, dan verkrijgen wij een prettig gevoel omdat er dan een positief effect wordt bereikt op de betrekkingen met de sociale interacties die getuige zijn van het hanteren van de sociale normen of wij krijgen een prettig gevoel omdat wij een ander persoon een prettig gevoel hebben kunnen geven.
Wat is er mooier aan geluk dan het kunnen delen van geluk?
Het klinkt op het eerste gezicht krom, dat wij handelen uit onze emoties terwijl wij er niet volledig bewust van zijn, want emoties veroorzaken per definitie de gewaarwording van een bepaald gevoel in onze menselijke psyche. Maar dan komen we weer bij de wisselwerking tussen onze ratio en emoties, namelijk op het moment dat onze emoties fungeren als de drijvende kracht achter de menselijke rede. Wat voor ander doel zouden wij anders hebben als wij niet handelen om uiteindelijk zelf een prettig gevoel te krijgen?
Wij leven nog altijd als individuele wezens, wij leven alleen en wij gaan alleen dood. Juist daarom kunnen wij genieten van andere mensen in ons bijzijn en juist dat geeft ons leven zin, het feit dat wij ons leven kunnen delen met andere mensen.
Anderzijds zijn de effecten van onze emotionele samenleving breeduit zichtbaar. Hulpverleners worden schijnbaar tegenwoordig vaak belaagd door mensen. Waarom? Mij dunkt dat dit veelal te maken heeft met het handelen puur uit onze emoties, zonder enige vorm van rationaliteit. Woede komt vaak voor uit onmacht en welke situatie kan nou meer onmacht geven dan het zien lijden van een geliefde?
Ik keur hiermee niet het gedrag goed, maar ik wil hiermee wel illustreren hoe groot het effect van onze emoties zijn op ons gedrag. Vaak realiseert het individu zich achteraf hoe het heeft gehandeld en zal het spijt ervaren, dat het zich zo heeft laten leiden door diens emoties. Afhankelijk van de situatie en het zelfreflecterend vermogen van het individu zal er een bepaalde tijdsperiode voorbijgaan voordat het individu dit realiseert. Helaas is vaak de schade al gemaakt.
Zou het mogelijk zijn om deze situaties te minimaliseren d.m.v. een moraal? Ja en nee.
Ja, want het opstellen van een moraal maakt het mogelijk om collectieve waardering te creëren voor een bepaald object in de breedste toepassing van dit begrip. Het zal ervoor zorgen dat meer mensen zich zullen conformeren aan sociale normen, waardoor emotionele toestanden minder kritische punten zal bereiken en er meer rationeel zal worden gehandeld dan emotioneel.
Nee, want hoe kan er een moraal worden opgesteld binnen de diversiteit van het huidige individu? Mensen zijn té divers om een collectief moraal op te stellen, daarvoor is de samenleving té complex geworden met het scala aan sociale interacties. Het individu leeft voor zichzelf, dus waarom zou het individu zich moeten conformeren aan sociale normen?
De enige manier hoe een moraal zou kunnen worden ontwikkeld is het opstellen van een religie, dat in mijn optiek fungeert als een fundament voor moraal. Toch blijft de vraagstelling bestaan, waarom zou het individu diens individuele gedachtegoed opgeven om zich te onderwerpen aan een gedachtegoed dat het individu opgelegd krijgt? Dat is nog altijd de huidige
paradox van onze samenleving.
Mensen, bedankt voor het lezen! Een hele lange, maar vooral integratieve blog waarin ik allerlei onderwerp aan elkaar probeer te relateren. Ik ben nog lang niet klaar, maar wel goed op weg met integratieve blogs als deze.
Ik wens ieder persoon een hele fijne dag toe!
Een dikke knuffel van jullie semi-filosoof, Halbe
