Wanneer het welzijn van de ander niet in ons belang is, wordt de menselijke empathie dus door iets tamelijk onaangenaams vervangen. Onze reacties zijn verre van ongedifferentieerd, precies zoals je zou verwachten als onze psychologie zich heeft ontwikkeld om samenwerking binnen de groep te bevorderen. We zijn vooringenomen ten gunste van hen met wie we een positief partnerschap hebben - of verwachten te hebben. Deze vooringenomenheid neemt de plaats in van de berekeningen die men vaak achter behulpzaam gedrag veronderstelt. Niet dat we niet tot berekening in staat zijn - soms helpen we anderen zuiver op grond van de verwachte opbrengst, bijvoorbeeld bij zakelijke transacties -, maar het menselijk altruïsme, net als het altruïsme van primaten , is grotendeels emotioneel bepaald. - Een tijd voor empathie, door Frans de Waal, pagina 133 - 134.
Vandaag heb ik een column gelezen in het AD waarmee ik het fundamenteel niet mee eens ben. Sterker nog, ik vind dit zo slecht geschreven dat ik mij genoodzaakt voel een weerwoord te geven. In
het artikel wordt namelijk een vergelijking gemaakt tussen de tragische dood van de gedoemde vlucht MH17 die nu alweer 3 jaar geleden heeft plaatsgevonden en het overlijden van de voetballer Abdelhak Nouri op het voetbalveld. Ik quote uit dit artikel:
Ik moet bekennen: op emotioneel niveau doet het mij niets. Helemaal niets. Ik heb geen seconde getreurd om de slachtoffers, ik ben niet geïnteresseerd in het onderzoek en de rechtszaak en ik sla de meeste berichtgeving over de MH17 over. [...]
De ineenstorting van Abdelhak Nouri wel.
Als eerste vraag ik mij af deze columnist zich realiseert dat zij hiermee appels met peren aan het vergelijken is. De context waarin beide gebeurtenissen hebben plaatsgevonden is compleet anders.
Het neerschieten van MH17 is het gevolg van ofwel verkeerd beleid (waarom vloog het vliegtuig over oorlogsgebied?) ofwel een ongelukkige samenloop van omstandigheden ('collateral dammage' in een oorlog).
Het overlijden van Nouri is het gevolg van een hobby dat zich tot professioneel beroep heeft ontwikkeld, waarbij een biologische conditie slapend aanwezig was tot het moment waarop het zich manifesteerde, waardoor het lichaam direct tot stilstand werd gebracht.
De eerste gebeurtenis is hoe dan ook het gevolg van een misdaad, waarbij het handelen van mensen heeft geleid tot het overlijden van mensen. De daders wisten dat het afvuren van de raket zou leiden tot het neerstorten van een vliegtuig, dit maakt het tot een misdaad, ongeacht wat hun doel was geweest.
De tweede gebeurtenis zou je ook kunnen beschouwen als een tragedie, hoe een jongen van zijn hobby een beroep heeft gemaakt en op veel te jonge leeftijd is komen te overlijden.
Ik vraag mij af:
wat bezield deze vrouw om überhaupt de vergelijking te maken?
Dat de gebeurtenissen van de MH17 haar niet raken, kan ik persoonlijk niet begrijpen. Maar dat hoeft ook niet, dat het is het mooie aan onze huidige samenleving: je hoeft elkaar niet te begrijpen om samen te kunnen leven. Zolang je maar elkanders waarden en normen respecteert.
Misschien probeert zij met deze bekentenis het maatschappelijk gesprek te starten over een individueel vraagstuk:
wanneer raakt een overlijden ons?
Eigenlijk heeft zij al zelf antwoord gegeven op dit vraagstuk met deze quote, ik zou verwachten dat zij over voldoende zelfreflectie zou beschikken om dit zelf in te zien:
Is het omdat de vliegramp zo veel slachtoffers kende dat die geen specifiek gezicht had? Het is tenslotte makkelijker om je in te leven in de tragedie van één iemand, dan in die van 298 mensen. Aan de andere kant: rationeel gezien is het verlies van zo veel levens toch erger dan het tragische lot van één jonge voetballer met een hartritmestoornis?
De persoon in kwestie heeft een foto nodig om zich emotioneel te kunnen plaatsen in de situatie van een naaste die zojuist haar broertje/zusje heeft verloren.
Dat zij dit vervolgens rationeel probeert te benaderen is ronduit dwaas, want emoties en gevoelens kun je niet rationeel omschrijven. Je kan er wel een psychologische omschrijving van maken, maar dat betekent niet dat iemand ineens een eigen begrip gaat vormen van de beschreven emotie of gevoel. Het is een sensatie, een psychologische toestand. Iemand die niet het vermogen bezit tot die dergelijke psychologische toestand kan er wel een rationeel beeld van vormen, maar de persoon in kwestie zal het nooit kunnen begrijpen.
Maar afijn, ik dwaal af. Deze columnist heeft ineens gerealiseerd hoe twee verschillende gebeurtenissen emotioneel gezien totaal anders worden ervaren. Ik beschouw dit als een tekort aan empathische vermogens van de vrouw in kwestie. Pas wanneer zij zich kan positioneren in de naaste door middel van beeldmateriaal van de overledene kan zij zich positioneren als naaste die een broertje/zusje is verloren. Misschien moet de vrouw in kwestie anders eens nabestaanden van MH17-slachtoffers gaan interviewen? Misschien dat zij dan ook eens verdriet kan ervaren bij de dood van honderden mensenlevens wiens dood voorkomen had kunnen worden, in vergelijking met het overlijden van iemand wiens dood nooit had kunnen worden voorkomen.
