Filosofisch intermezzo - Sociale systemen als noodzaak van menselijke existentie

Alle instellingen en regelingen van de samenleving: de standen, het huwelijk, de opvoeding, het recht, dat alles ontleent zijn kracht en duurzaamheid alleen hieraan, dat de gebonden geesten in ze geloven - dus aan de afwezigheid van gronden, of ten minste in de afweer tegen het vragen naar gronden. Dat willen de gebonden geesten niet graag toegeven en ze voelen wel dat het een pudendum is.[...] Dit betekent echter dat uit het persoonlijk voordeel dat een mening oplevert haar waarheid moet worden bewezen, de profijtelijkheid van een leer moet de intellectuele betrouwbaarheid en gegrondheid garanderen.[..] Daar hem echter het tegenovergestelde schijnt te baten van wat zijn land - of standgenoten baat, nemen dezen aan dat zijn principes gevaarlijk voor hen zijn; zij zeggen of voelen: hij mag geen gelijk hebben, want hij is schadelijk voor ons. - Friedrich Nietzsche - Menselijk al te menselijk; pagina 150.

Dit tijdperk beschouw ik als een interessant tijdperk om in te leven. Ik zie een hoop dingen veranderd, als ik mijn leven van nu vergelijk met die van mijn jeugd. Wellicht heeft dit ook te maken met de beperkte mogelijkheden om de wereld te leren kennen als kind zijnde, maar desalniettemin zijn er een hoop veranderingen te lezen in de geschiedenis van de afgelopen decennia.
Zo was er de val van de berlijnse muur, in 1989. Het gevreesde communisme was eindelijk verslagen door de macht van het kapitalisme. Eindelijk kon het individu dat jaren opgesloten was in de bekrompen ideeën van het communisme genieten van de vrijheden die eindeloos zijn binnen een kapitalistisch systeem.
De wereldeconomie kon toen eindelijk gaan floreren en dat deed het dan ook en hoe! De jaren 90 wordt door een hoop mensen beschouwt als de jaren van economische welvaart, tijden waarin landen konden worden geherstructureert op allerlei socio-economische gebieden. Doe een zoektocht op google naar "AEX grafiek historisch" en dan is te zien hoe de economie de afgelopen paar decennia enorm is gegroeid in omvang.

En toen, najaar 2007/begin 2008 deed de kredietcrisis zijn intrede. Het hele kapitalistisch systeem schudde op zijn grondvesten. Vertrouwen is een fundament van de economie en dit verdween langzaam maar zeker. Nog steeds zit de economie in een slop. Het kán maar niet groeien en dat is toch een lastige kwestie, want al onze welvaart is in de huidige constructen onlosmakelijk verbonden met de economie.
Pensioenfondsen en verzekeraars, organisaties die een groot maatschappelijk belang hebben, investeren hun kapitaal in de beursgang, in de veronderstelling enorme winsten te kunnen behalen. De banken idem dito, evenals het individu dat aandelen koopt draagt indirect bij aan de groei van de economie.
Het monetair beleid vertoont scheuren, economen weten niet meer wat wijsheid is om te handelen, gezien de huidige politieke impasse van Europa om op een adequate wijze de economische problematiek op te lossen binnen diverse lidstaten van Europa.

Het individu wordt teruggeworpen op diens maatschappelijk/sociale zekerheden, zoals spaargeld, een baan en natuurlijk sociale cohesie met onze medemens. En dit is het punt waar het afgelopen decennium een hoop om te doen is geweest. De maatschappij is veranderd, onze hele samenleving is veranderd, inclusief diens samenstelling.
Met economische onrust worden culturele verschillen op scherp gesteld, kijk alleen al naar de opkomst van een fascistische partij als de PVV. Hoe dom mensen ook zijn, het ís logisch dat mensen met gelijkwaardige culturele opvattingen (en er dus ook indirect sprake is van gelijkwaardige opvattingen m.b.t. normen en waarden) elkander zullen opzoeken, met als doel het bereiken van sociale cohesie. Groepsvorming op nationale schaal is een onlosmakelijk gevolg van een polariserende samenleving, want elk verschil tussen mensen wordt op een irrationele wijze ongevormd tot een groot punt van kritiek - elke andere denkwijze dat niet conformeert met die van de algehele groep wordt ofwel de kop ingedrukt, of het individu in kwestie wordt buitengesloten van de groep.

Tolerantie is het magische woord, zoals ik al in een andere blog heb beschreven. Dit wordt bewerkstelligt door allerlei verschillende factoren, waaronder een bedrijfscultuur, waarin het voor het individu noodzakelijk is om zich te conformeren naar normen en waarden die gelden binnen het bedrijf.
Op nationale schaal zijn wij echter heden zoekend naar een nieuw sociaal construct. Iedereen is het vertrouwen kwijtgeraakt in het kapitalisme, afgezien van profiteurs die bijna op een hufterige wijze geld hebben verdiend over de ruggen van hardwerkende mensen. En tóch gaan wij door met het kapitalistisch systeem, ondanks de wetenschap dat dit een menselijk construct is dat wij zelf in stand houden, doordat wij er geen enkel alternatief voor hebben. Het énige alternatief tegen het kapitalisme ís het communisme. Ik las niet zo lang geleden een prachtige quote van Martin Luther King op facebook (het is dus twijfelachtig of de bronvermelding correct is). De quote ging als volg:

Capitalism fails to realize that life is social
Communism fails to realize that life is personal
The good and just society is...a socially conscious democracy which reconciles the thruths of individualism and collectivism

Ik vraag mij af, zijn deze twee uiterste sociale systemen eigenlijk niks meer en niks minder dan een menselijk construct? Waarom is het voor mensen onmogelijk om te leven in een wereld dat niet gebonden is aan regels en wetten?
Ik denk dat dit te maken heeft met de chaos van ons bestaan. Wij moeten eerst een fundament creeëren waarop wij ons leven kunnen inrichten cq. structureren. Om ons leven te kunnen structureren, moeten wij onze hele samenleving structureren en om dit te kunnen bewerkstelligen moeten wij dus een sociaal systeem hebben, dat ons als individu de mogelijkheid biedt om op te reflecteren zodat wij de mogelijkheid hebben om ons te leren gedragen conform de sociale normen en waarden dat uiteindelijk leidt tot de vorming van sociale cohesie dat kan worden vormgegeven d.m.v. cultuur.
Het gevaar echter dat hierin kan ontstaan, zijn de ironische werkingen van de democratie. Democratie zou kunnen worden beschouwt als 'de macht van de meerderheid' en toch beschouwen wij dit als de meest eerlijke verdeling van inspraak binnen een groep. Wederom is democratie een menselijk construct dat wij hebben bedacht in onze pogingen om tot sociale cohesie te komen. Wij erkennen de noodzaak van dit sociaal systeem, omdat wij geen alternatief hebben, behalve anarchie waarin wij als het ware worden teruggeworpen op het individuele bewustzijn van ons mens-zijn.
Alle bovenstaande systemen zijn in feite niks meer dan methoden waarmee wij als mensheid onze samenlevingen vormgeven. De vraag is echter: op welke manier zullen wij onze samenleving vormgeven?
Daaropvolgend kunnen we ons afvragen:wat voor alternatief hebben wij voor de sociale systemen waarin wij al onze samenlevingen hebben ingericht? Kunnen wij ons als mensheid ontwikkelingen tot het creëren van een nieuw sociaal systeem waarin er sprake is van een unieke interactie tussen het individu en een groep? Kan non-conformiteit bestaan binnen conformiteit en vice-versa?

Zelfs nu, met het aandragen van economische oplossingen door onze politiek, is onze hele welvaart nog steeds onlosmakelijk verbonden met die van het kapitalisme. Wij erkennen het kapitalisme als de bron van eindeloze mogelijkheden van het invidiu volgens het hedendaagse individualisme, maar tegelijk worden wij geconfronteerd met de tekortkomingen cq. oneindigheden van het kapitalistisch systeem. Ik denk dat wij als maatschappij langzaam maar zeker tot het besef beginnen te komen dat dit niet zo langer kan, dat wij de grenzen van de natuur moeten leren te accepteren. De vraag is echter: hoe kunnen wij dit bewerkstelligen, zonder dat dit ten koste gaat van onze samenlevingen?

Dat mijn vrienden, is een vraagstelling die ik nu open laat staan en waar ik op terug zal komen in een latere blog. Voor hun wens ik iedereen een hele fijne zondag toe, geniet van de laatste warme zondag van het jaar (hoogstwaarschijnlijk)!
Een dikke knuffel van jullie semi-filosoof, Halbe!