Existentiële vraagstukken der leven

Vanavond zag ik voor het eerst de film 'American Beauty'. Hij was mij ooit aangeraden door een zeker persoon, maar helaas kwam het er nooit van om hem te kijken. Ik had nooit verwacht dat ik een film zou zien die een dergelijke indruk op mij heeft achter gelaten. Een half uur later ben ik nog steeds aan het bijkomen van dit verhaal, van de unieke vraagstukken die voortkomen uit het unieke verhaal - vraagstukken waar menig existentialist zich aan durft te wagen.

Ik kan het niet laten om mijn gedachten niet op digitaal papier te plaatsen, dus ik begin direct met het eerste vraagstuk.
Hoe belangrijk is conformiteit voor het individu? Wat is de invloed op de identiteit van het individu?
Ik begin eerst door te refereren naar mijn blog waarin ik vanuit een psychologisch perspectief een beeld heb gevormd van de unieke interactie die bestaat tussen het individu en de groep. Ieder individu doet zijn/haar best om te conformeren naar de norm zoals die geldend is binnen de gegeven cultuur. In deze film wordt dit prachtig weergegeven door het uitdragen van 'the american dream', waarin de vrouw van de hoofdrolspeler constant succes nastreeft. Het is deze cultuur dat soms ten koste gaat van fundamentele eigenschappen waarover het individu beschikt - eigenschappen die door de groep als bedreigend worden ervaren, eigenschappen die niet gepast zijn binnen de geldende cultuur van de groep. Een individu die hiervoor vatbaar is, zal zich aanpassen; op een negatieve wijze welteverstaan, het zal diens unieke eigenschappen, die eigenlijk kenmerkend zijn voor de persoon in kwestie, onderdrukken en ondergeschikt maken aan de groep.
Hierdoor raakt het individu onlosmakelijk ondergeschikt aan de groep en is dat alleen al niet slecht? Een individu die zich ondergeschikt maakt aan de groep verliest diens identiteit; althans voor de tijd dat het individu deel uitmaakt van de groep. Maar is dat alleen al niet slecht? Waarom zou een individu zich ondergeschikt moeten maken aan de groep, terwijl het juist de kunst is om een co-existentie te vormen tussen de groep en het individu? Op die manier kunnen beiden partijen op een gelijkwaardige wijze door het leven gaan, profiteren van elkanders krachten en ondersteunen op elkanders zwakheden. Dát is de meerwaarde van een groep - een groep waarin het individu onderschikt wordt gemaakt aan de groep heeft vanuit dit perspectief bezien geen toekomst. Enkel individuen waarvan de identiteit geen meerwaarde heeft op de identiteit zoals die wordt vormgegeven door de groep zullen deel uitmaken van deze groep. Ieder ander individu die de prikkel ervaart van het creëren cq. vormen van een eigen identiteit zal een gezonde balans kunnen vormen tussen zichzelf en de groep waar het deel van uitmaakt.
Het mooiste voorbeeld is SPOILER ALERT! de vader van Ricky, die op het einde zelf homo blijkt te zijn. Zijn agressie cq. homofobie wordt enkel bewerkstelligt door zijn eigen ontkenning van zijn geaardheid. Waarom doet hij dit? Ik kan hier geen antwoord op geven, enkel een persoon die zelf homoseksuele gevoelens ervaart zal dit op een verhelderende wijze kunnen uitleggen. Het enige wat ik mij kan voorstellen is dat het voor dergelijke mensen een constant gevecht is om diens eigenschappen te erkennen en deze uit te dragen, met de wetenschap dat er mensen zijn die het zullen afwijzen en dientegevolg zal uitbanning uit de groep een onvermijdelijk gevolg kunnen zijn.
De identiteit is bezien vanuit dit perspectief een constante dynamische uitwisseling tussen het individu en de groep. Het individu fungeert primair als een reflectie van het groepsdenken - hiermee wordt ook invloed uitgeoefend op de identiteit. De vraag "wie ben ik?" raakt hierdoor in feite in diskrediet, omdat met deze vraagstelling enkel het individu wordt belicht, terwijl de werkelijk identiteit gedeeltelijk wordt gevormd door het groepsdenken of in psychologische termen de "peer group", wat zo goed en kwaad kan worden vertaald als een abstractie van een vriendengroep waarbij er sprake is van de uitwisseling van denkbeelden, ideeën en standpunten op een bepaald thema.

Toegegeven, de eerste vraagstelling is al goed genoeg voor het schrijven van een volledige blog, maar ik laat het voor nu bij dit beknopte antwoord. Op naar de tweede vraagstelling!
Waarom laten wij ons leiden door onze angsten en niet door onze dromen? Waarom is het leven volgens esthetische regels niet wenselijk voor ons? Het is reëel om ons te laten leiden door onze angsten - sociale constructen die ons worden opgelegd door de maatschappij en de angst om hieraan niet te kunnen voldoen, ook in het kader van de eerste vraagstelling zijn angsten van grotere invloed op onze identiteit dan onze dromen. Hoe komt dit? Waarom is het zo moeilijk om een doel te stellen en ons leven te vormen naar dat doel toe? Wat is het nut van dromen als je het niet kan najagen?
Het is zo makkelijk om ons leven op een doelloze manier te leiden - dat de waan van de dag ons moraal aanspreekt en dat wij gedwongen worden om een uitspraak te doen over iets waar wij al over hebben geoordeeld op het moment dat wij het waarnemen, zonder dat wij het waargenomene op een rationele wijze hebben benaderd. Iedereen kan een mening hebben en deze uitspreken, maar het is de kunst om erover te hebben nagedacht en een weloverwogen uitspraak te doen dat tevens een representatie is voor onze mening. Iedereen laat zich al leiden door diens angsten, enerzijds vanwege de enorme invloed op onze identiteit, anderzijds vanwege de angsten die worden gevormd door de onmacht die wij ervaren op de sociale constructen waar wij allemaal onlosmakelijk deel van uitmaken. Het individu die zich daadwerkelijk hiervan kan loswrikken is degene die leert om diens dromen na te jagen - het leven is al insignificant genoeg, waarom niet een poging doen om er iets moois van te maken? Het is deze gedachte die de hoofdrolspeler ertoe bracht om een verandering door te voeren in zijn leven. Hij zou voortaan zelf zijn leven bepalen!
Leven volgens esthetische regels is makkelijk, wij doen het al iedere dag van ons leven, zonder dat wij er gewaar van zijn. En op het moment dat er een jaar voorbij is, kijken wij elkaar aan en zeggen "Hé!? Is er nu alweer een jaar voorbij!? Waar is de tijd heen gegaan!?"
Mijn vrienden, de tijd is nergens heen gegaan, het is er altijd geweest (en zal ook waarschijnlijk voor altijd zijn). Het is enkel onze invulling van onze tijd waar wij niet voldoende bewust van zijn geweest, waardoor wij niet ervaren hoe snel de dagen voorbij gaan. Leven volgens esthetische regels is niet slecht, maar het is wél een leven dat wordt bepaald door angsten. Het individu dat leeft volgens dromen kiest ervoor om voorbij het esthetische te gaan. Het esthetische is louter datgene dat vorm geeft aan alles - het is als het ware dat wat wij zien. Maar dat wij zien is niet de essentie van het bestaan, nee dat is een niveau dieper. Juist daarom is het niet wenselijk om te leven volgens esthetische regels - hoe kan je jezelf ontwikkelen als je niet voorbij het oppervlakkige prikt en tot een dieper niveau van bewustzijn komt? Het antwoord is heel simpel - niet.

Dat was alweer de tweede vraagstelling, waar ik eveneens een paar blogs over kan schrijven, maar dat is wellicht iets voor in de toekomst. Voor nu wil ik mij gaan richten op de derde en laatste vraagstelling.
Is het leven daadwerkelijk insignificant? Zo nee, hoe kunnen wij dan vorm geven aan ons leven? Zo ja, wat is dan het doel van het leven? Iedere filosoof weet dat een dergelijke vraagstelling in dit stadium onbeantwoord zal blijven. Er zijn teveel variabelen om hierop een sluitend antwoord te kunnen geven. Er valt zelfs nog wat te zeggen over de vraagstelling an sich, of deze wel goed is gesteld, in de veronderstelling dat hiermee een sluitend antwoord kan worden gevonden op dit existentiële vraagstuk.
De hoofdpersoon ervaarde zijn leven als insignificant, dus besloot het zelf over te gaan tot persoonlijke veranderingen. Ricky ervaart zijn leven op een andere wijze, hij beschouwd het leven als een pallet van schoonheid - "there is so much beauty that i cannot comprehend". Kunnen beide perspectieven op het leven worden vereenzelvigd in één denkwijze? Kan het leven daadwerkelijk vol schoonheid zitten en toch voor ons als individu insignificant zijn?
De omvang van collectieve denkwijzen toont ons de invloed van het collectief bewustzijn op het individu. Doordat wij als individu kunnen deelnemen aan een collectieve gebeurtenis ervaren wij als individu de ervaring vanuit het perspectief als groep zijnde. Voor het individu wordt het leven inderdaad als insignificant beschouwd, maar door deel te nemen aan een groep wordt er een waarde toegekend aan het leven - een waarde ingevuld vanuit het perspectief als groep zijnde.
Een louter esthetisch leven beschouw ik persoonlijk daadwerkelijk als insignificant - een persoon die enkel leeft volgens de waan van de dag zal ooit op het punt komen dat het zich gaat afvragen wat voor doel het heeft gehad in het leven. Wij proberen uiteindelijk allemaal een verklaring te vinden voor het feit dat wij leven - iets wat wij mogelijkerwijze nooit kunnen bevatten. Sommigen kiezen ervoor om dit te wijten aan het bestaan van een hogere macht - anderen kiezen ervoor om de insignificantie van diens leven te accepteren. Het zijn enkelen die ervoor kiezen om diens dromen achterna te jagen - het zijn deze enkelen die daadwerkelijk in staat zijn om vorm te geven aan hun leven.

Wat is het doel van het leven? Ieder mens zal ooit in zijn/haar leven op het punt komen om deze vraag pogen te beantwoorden. Ik heb in mijn korte leven al het geluk gehad om deze vraagstelling al een paar keer te hebben gesteld. Waar ik vroeger enkel god vervloekte voor de ellende dat ik heb moeten meemaken in mijn leven, heb ik tegenwoordig een ander standpunt in mijn leven genomen. Mijn eerste poging op een antwoord was heel simpel:memento mori - de vergankelijk van het leven. Het feit dat wij ooit doodgaan is de reden dat wij leven!
Is dit niet een cirkelberedenatie? In feite wel, daarom is dit antwoord niet sluitend. De hoofdpersoon in american beauty heeft gezegd "i've enjoyed every second of my insignificant life". In feite is dit een vrijbrief voor het leiden van een esthetisch leven, zonder enig besef van een dieper bewustzijn. Toch zit er waarheid in deze woorden. Waarom zouden wij niet mogen genieten van de korte tijd dat ons gegeven is in dit leven?
Misschien zit hier het probleem - genieten is een voorrecht van ons bestaan, maar is het niet zaak om tegelijk bewust te worden van het voorrecht dat ons is gegeven van dit leven? Een zinvolle invulling van het leven lijkt mij een betere kijk of het leven wanneer je ligt in je sterfbed dan wanneer je louter esthetisch leeft. Natuurlijk is het begrip "zinvol" aan interpretatie onderhevig en denk ik dat ik het hierbij ga laten.
Tenslotte wil ik eindigen met deze woorden: Dwaal niet in het verleden, maar leef in het heden met het zicht op de toekomst!

Mijn vrienden, dank voor het lezen van deze blog. Ik heb nog een hoop ideeën die ik graag zou willen uitwerken, maar ik hoop dit verder te kunnen doen in de toekomst. Ik wens jullie allemaal een hele fijne nachtrust toe. Een dikke knuffel van jullie semi-filosoof, Halbe!