Filosofisch intermezzo - Identiteit van Europa

De uiteindelijke reden, het doel en het oogmerk waartoe de mensen (die van nature gesteld zijn op vrijheid en macht over anderen) zich de beperkingen opleggen waaraan zij (zoals wij zien) in de staat onderworpen zijn, is de zorg om hun eigen leven veilig te stellen, en daardoor een bevredigender bestaan te verwerven. Of met andere woorden, om te ontsnappen aan de ellendige oorlogstoestand die (zoals ik in hoofdstuk 13 aantoonde) een onvermijdelijk gevolg is van de natuurlijke hartstochten van de mensen, zolang er geen zichtbare macht bestaat die hun ontzag inboezemt, en hen door angst voor straf dwingt hun overeenkomsten na te leven en de natuurwetten in acht te nemen waarover ik in het veertiende en vijftiende hoofdstuk heb besproken. - Leviathan, door Thomas Hobbes, pagina 129, Nederlandse vertaling Boom.

Een paar weken geleden is een nieuwe seizoen begonnen van het filosofisch kwintet. Het thema van dit seizoen is identiteit - wie denken we wel dat wij zijn?. Met veel plezier heb ik de afgelopen drie aflevering gekeken en ben ik wederom geprikkeld om na te denken over dit fascinerend fenomeen.
Wat ik frappant vind, is dat ik zelf al twee jaar geleden ooit ben begonnen om na te denken over dit concept, wederom geprikkeld door een aflevering van het filosofisch kwintet. Waar het thema toen "de rechtsstaat" was, viel het woord "identiteitscrisis". Dit begrip heeft mij sindsdien nooit meer losgelaten en heeft juist bijdragen aan het opstellen van een beeld van onze hedendaagse maatschappij. Waar ik toen zomaar uit het niets een open-minded blog schreef, getiteld: Een filosofische analyse - Identiteitscrisis van Nederland, heeft dit verder geleid tot het opstellen van een beeldvorming in het kader van cultuur ('het begrip cultuur'), van waaruit ik verder een deductie kon opstellen van de onlosmakelijke verbintenis met moraliteit moraliteit vs. cultuur.
Ik beschouw cultuur als een representatie van de identiteit van een natie. Waarom doe ik dit? Op basis van de volgende conclusie die ik heb opgesteld naar aanleiding van mijn filosofisch onderzoek:

"de ontwikkeling van het individu is leidend voor de ontwikkeling van cultuur volgens dezelfde sociologische mechanismen als de ontwikkeling van een natie gebeurd volgens het democratisch bestel. Het morele individu is op haar beurt verantwoordelijk voor de morele ontwikkeling van de maatschappij, aangezien het individu leidend is voor de ontwikkeling van cultuur. Indien een ontwikkeling wenselijk is en er bestaat een groot draagvlak onder de bevolking, dan zal de nieuwe ontwikkeling vrij snel worden geïmplementeerd. Een voorwaarde is echter dat de gewenste ontwikkeling bijdraagt aan een verdere stabiele, morele samenleving. Moraliteit wordt in dit perspectief beschouwt als leidend voor de invoering van de ontwikkeling. Iedere ontwikkeling dat op een negatieve wijze bijdraagt aan de moraliteit van onze cultuur zal worden veroordeeld, met als doel het bijsturen van het individu dat diens moraliteit niet op dezelfde wijze beschouwt zoals transcendent door de cultuur van de natie ten uitvoer wordt gebracht conform diens menselijkheid."

Gestoeld op de axioma dat een samenleving wordt gevormd uit individuen, kan uit het bovenstaande worden gededuceerd dat de stelling "Cultuur is representatief voor de identiteit van een natie" is aangenomen als waarheid.
Laat ik eerst eens teruggaan naar het begin, namelijk de vraagstelling over een Europese identiteit. Ironisch genoeg kan ik deze vraag niet eerder beantwoorden, zonder de zogenaamde Nederlandse identiteit te hebben toegelicht. De lezer denkt wellicht bij zichzelf "wat is dan de ironie"? De ironie is dat de Nederlandse identiteit nog steeds niet is gevormd. De vermeende identiteitscrisis waar ik twee jaar geleden over schreef, is nog steeds volop in gang.
Het gefragmenteerde politiek landschap is kenmerkend voor het gefragmentariseerde beeld dat wij Nederlanders zijn of horen te zijn of denken te zijn. Waar mensen die stemmen op de PVV hopen op de ontwikkeling van meer sociale cohesie, hopen mensen die stemmen op de VVD dat onze economie uit de slop wordt getrokken. Natuurlijk zijn dergelijke ideeën volledig generaliserend en is een PVV-stemmer niet per definitie een fascist en een VVD-stemmer niet per definitie een zakkenvuller, maar iedere politieke partij staat voor een scala aan ideeën en het zijn deze ideeën die kenmerkend zijn voor de stemmer in kwestie die verlangt naar een bepaalde koers dat een land moet varen.
Een ander voorbeeld is een groeiende antipathie jegens de rechtspraak, aangevoerd door de ogenschijnlijk steeds vaker voorkomende racistische ideeën dat mensen van een bepaalde komaf (i.e. "kutmarrokaantjes") niet in staat zijn om zich aan te passen aan een andere cultuur. Waar wij onszelf graag mogen zien als tolerant, is het des te belangrijker om een intolerant individu te straffen. En wanneer het emotionele individu te horen krijgt dat iemand niet levenslang krijgt, als iemand een ander persoon een tik op zijn hoofd heeft gekregen, leidt dat tot massale verontwaardiging van allemaal emotionele individuen die zich langzaam aan steeds meer gaan afzetten tegen wat hun beschouwen als de geloofwaardigheid van de rechtspraak. Ik ga hier niet verder op in, aangezien ik dergelijke verwerpelijke ideeën uitgebreid heb toegelicht in een andere essay. Natuurlijk vergeten diezelfde mensen dat er geen geloofwaardigheid van rechtspraak bestaat, louter een complex juridisch systeem dat functioneert op basis van definities waarmee een zo accuraat mogelijke theoretische weergave moet worden opgesteld van de realiteit en ieder element van menselijke interacties.

Dergelijke maatschappelijke ontwikkelingen zijn erg zorgelijk en dragen bij aan een verdere destabilisatie van een samenleving. Gelukkig leven wij in een land dat een enorme heterogene samenstelling kent kwa mensen met een bepaalde (etnische) achtergrond, maar gegeven de opkomst van fascistische partijen als de PVV plus verdere economische problematiek zijn kenmerkend voor de complexe tijd waarin de huidige Nederlandse samenleving zich bevindt.
Laat ik eerst weer eens teruggaan naar mijn conclusie op het gebied van moraliteit vs. cultuur. Tussen de regels door is het mogelijk dat iemand deze conclusie interpreteert als zijnde een verkapte vorm van democratie binnen de sociologische ontwikkeling van moraliteit binnen de metafysische grenzen van cultuur. Toch heb ik heel bewust gekozen voor de woorden "transcendentie van cultuur". Een ontwikkeling dat primair als negatief wordt beschouwt, kan uiteindelijk toch een zeer positieve uitwerking hebben, afhankelijk van de invalshoek van de ontwikkeling en in wat voor mate deze bijdraagt aan de ontwikkeling van het individu. Het probleem zit hem in het gegeven dat wij mensen primair louter afhankelijk zijn van onze empirische waarnemingen en deze op rationele wijze interpreteren, om een conclusie te kunnen trekken uit de empirische observaties, terwijl deze conclusie bij lange na niet altijd hoeft te leiden tot een waarheidsgetrouwe conclusie, of tot een conclusie waarmee enkel een deel van de waarheid is aangetoond, maar een ander deel on-ontdekt blijft (zoals filosofen als Kant, maar ook Heidegger en Popper hebben aangetoond). Het lastige is echter dat wij met deze uitspraak het gebied van de metafysica betreden. Wellicht interessant om eens een keer de metafysische facetten van deze beredenatie op filosofische wijze te onderzoeken, maar daar zie ik nu van af. Feit is dat de conclusie zoals ik die nu heb opgesteld geldig is binnen de gestelde axioma's en dat er geen sprake is van een ogenschijnlijk democratisch mechanisme waarin de macht van de grootste groep geldig is, in de meest rationele zin van het woord.

Echter blijft het maatschappelijke probleem nog steeds bestaan. Wij leven in een maatschappij met normen en waarden die zijn gevormd op basis van een bepaalde beeldvorming over "de Nederlandse identiteit", met een bepaalde geldigheid van diens waarden & normen die kenmerkend zijn voor die Nederlandse identiteit, conform diens culturele en dus diens morele invalshoek, ook vaak omschreven als chauvinisme. Wij raken maatschappelijk verontwaardigd bij het aanschouwen van een weerzinwekkende daad waarin een jongeman wordt belaagd door een groep jongens, terwijl wij het bestaan een dergelijke gebeurtenis nooit zouden hebben geweten als het bewuste filmpje nooit online zou zijn gezet door de politie, in een poging die jongens sneller te kunnen opsporen dan gebruik te maken van de traditionele opsporingsmethoden. Is dit kenmerkend voor de 'Nederlandse identiteit'? Ik mag hopen van niet! Ik hoop en sterker nog, ik verwacht niet dat alle 16 miljoen Nederlanders dergelijke emotionele individuen zijn die louter hun mening baseren op een beredenatie dat wordt aangestuurd door hun emoties en diens emotionele veroordeling op het aanschouwen een dergelijke daad.
SIRE heeft ooit een keer een campagne gemaakt getiteld "De maatschappij - dat ben jij". Ik vind dit een enorme sympathieke en charmante gedachte, dat in zekere zin aansluit bij mijn conclusie, namelijk dat de morele ontwikkeling van ieder individu invloed uitoefent op de vorming van de cultuur van een heel volk. In het verlengde over de Nederlandse identiteit kun je natuurlijk afvragen of dé Nederlander niet gewoon heel simpel dé Nederlander is? Dat we op een hele triviale wijze gaan stellen: ieder mens die die zich Nederlander noemt ís een Nederlander en draagt bij aan een transcendentale beeldvorming van dé Nederlandse identiteit - iets wat in dit huidig stadium enkel ondefinieerbaar is en louter wordt gebruikt door politici voor het uitdragen van een politieke kleur (wat in dit geval veelal een fascistische kleur is).

Wat is dan een Europese identiteit? Bestaat deze wel?
Laat ik eerst beginnen met deze uitspraak, afkomstig van Mathieu Segers, een gast die aanwezig was bij de aflevering van vandaag:

: "Europa is zoveel geschiedenis, dat je de kracht van de tijd voelt. In Amerika voel je de kracht van de toekomst. Europeanen nemen hun geschiedenis overal mee naar toe, dat zorgt voor dubbelzinnigheid en verschillende lagen die over elkaar zitten (nationaal, lokaal, religieus, ideologisch etc.). Die lagen raken wel eens met elkaar in de clinch en daarom zijn verzoeningsmechanismes zo belangrijk in Europa."

Europa als natie bestaat niet, zoals de naam zelf als impliceert: "Europese Unie"; het is een economisch, semi-politiek samenwerkingsverband tussen alle EU-lidstaten. Iedere lidstaat als zodanig kent zijn eigen wetten en cultuur. De vraag in wat voor mate Europa als unie invloed moet uitoefenen op het juridisch bestel in een poging tot standaardisatie van rechtspraak te komen binnen de volledige EU is een vraag die ik niet hier ga beantwoorden, omdat ik hierover een volledige nieuwe essay zou kunnen schrijven. Echter ben ik ervan overtuigd dat er in het kader van cultuur overeenkomsten bestaan tussen alle verschillende volkeren die een natie belichamen. Deze overeenkomsten in cultuur bestaan op transcendentaal niveau; het zijn deze overeenkomsten van alle EU-lidstaten bij elkaar waarmee een beeldvorming kan worden opgesteld van een cultuur dat kenmerkend is voor "de Europeaan" en dus een representatie is voor de Europese identiteit.

Aldus besluiten wij met de wijze woorden van Friedrich Nietzsche - "De mens is iets, dat overtroffen moet worden; en daarom moet gij uw deugden liefhebben -: want gij zult aan hen te gronde gaan" - Aldus sprak Zarathoestra - pagina 44.

Mijn vrienden, dank voor het lezen! Het is alweer een tijd geleden dat ik een blog heb geschreven en ik moet bekennen, ik heb het gemist! Hopelijk kan ik de komende tijd het bloggen weer oppakken. Ik wens jullie allemaal nog een hele fijne zondag. Een dikke knuffel van jullie semi-filosoof, Halbe!