Psychologisch intermezzo - Waarom Project P een flutprogramma is

In geestelijke vermogens zijn mensen, voor zover ik kan zien, zelfs nog meer aan elkaar gelijk dan in kracht. (De kundigheden die op woorden berusten laat ik nu even buiten beschouwing, en in het bijzonder de vaardigheid om op algemene en onfeilbare regels af te gaan, die we wetenschap noemen. [...]) Dat deze gelijkheid misschien niet algemeen wordt erkend, komt omdat iedereen een ijdele voorstelling heeft van zijn eigen wijsheid. Bijna iedereen denkt dat hij hiermee veel rijker is begiftigd dan de grote massa, dat wil zeggen dan ieder ander behalve hijzelf en enkele anderen, met wie hij instemt omdat zij beroemd zijn of omdat zij dezelfde mening hebben als hij. [...]
Uit het feit dat wij gelijke mogelijkheden hebben, volgt dat wij gelijke hoop kunnen koesteren om onze doeleinden te verwezenlijken. Daarom worden twee mensen elkaars vijanden, als zij dezelfde zaak begeren waarvan zij niet beiden tegelijk kunnen genieten.[...] Het gevolg van dit wederzijds wantrouwen is dat er geen redelijker manier bestaat waarop iemand zich in veiligheid kan brengen dan door de ander een slag vóór te zijn.[...]
Uit het voorgaande blijkt duidelijk dat mensen, gedurende de tijd dat zij niet onder een gemeenschappelijke macht leven die allen ontzag afdwingt, in een toestand verkeren die we oorlog noemen, en wel een oorlog van allen tegen allen. - Thomas Hobbes, Leviathan, pagina 96 - 97.

Laat ik direct met de deur in huis vallen: deze quote is enigszins uit zijn context gerukt. Thomas Hobbes was een politiek filosoof die in zijn werk Leviathan een construct had ontworpen hoe een mens zich bevind in de zogenaamde 'natuurstaat' en hoe sociale conventies i.e. het onderwerpen aan een soevereine macht leidt tot het vormen van een natie, waarmee de 'natuurstaat' van het individu ook wordt onderworpen aan de soevereine macht.
De reden waarom ik toch heb gekozen voor deze quote is vanwege de psychologische mechanismen die aan de grondslag liggen van dit construct. Hieruit volgt namelijk dat een individu dat niet gebonden is aan sociale conventies geen moraal heeft en kent. In feite is deze propositie inherent aan de definitie van een moraal:

Moraliteit is de transcendente norm gesteld door het individu waarop wordt bepaald op wat voor wijze mensen op een deugdelijke wijze interacties aangaan met elkaar.

Hieruit volgt impliciet dat de inleiding ook toepasbaar is op afgeleide vormen van een natie, zoals die van een klas waarin jongeren zich 'onderwerpen' aan de leraar. Ik realiseer dat het begrip onderwerpen niet helemaal tot zijn recht komt, maar bij gebrek aan een accurater begrip zal ik gedurende dit schrijven dit begrip blijven hanteren, binnen deze context.
Nu was ik al gedurende langere tijd aan het twijfelen of ik mijn mening over het veelbesproken programma Project P: Stop het pesten zou gaan uitten of niet. Aan de ene kant kan ik begrijpen dat een kind dat gepest wordt, op een gegeven moment niet meer weet wat wijsheid is en uiteindelijk besluit tot een bepaald handelen. Het is een tragedie wanneer een jongere geen enkele kans ziet op een normaal leven en besluit om zelfmoord te plegen. Hoewel men altijd vergeet dat dit fenomeen voorkomt in elk westers land, zijn de zelfmoorden van Fleur Bloemen (link naar artikel) en Tim Ribberink (link naar artikel) veelbesproken geweest in de media.
Aan de andere kant begin ik een zekere aversie te ontwikkelen jegens zenders die het zo noodzakelijk vinden om het probleem van pesten zoveel aandacht te geven. Enkele jaren geleden werden volwassenen die vroeger ooit iemand hadden gepest geconfronteerd met hun 'slachtoffer'. Hoewel ik dit programma eveneens 'emo-tv' vond, kan ik het rationeel wel begrijpen. De persoon die gepest is, heeft toch in zekere zin psychische cq. emotionele problematiek ondervonden van het idee dat hij/zij een minderwaardig mens was in de ogen van 'de pester'. De confrontatie zou in theorie moeten leiden tot een afsluiting, waardoor degene die vroeger gepest was op deze manier uiteindelijk diens leven moest kunnen vervolgen.

Los van de vraagstelling of de zelfmoord van Fleur Bloemen het gevolg was van pesten, of dat er andere zaken meespeelde, heeft de zelfmoord van Tim Ribberink een groot effect gehad. Hij was daadwerkelijk het slachtoffer geworden van pesten en als gevolg daarvan kon hij geen normaal leven voor zichzelf bedenken in de nabije toekomst.
Het is moeilijk te stellen of deze gebeurtenis indirect aanleiding is geweest voor het bedenken van Project P; dat de programmamakers dermate geraakt waren door de tragedie van Tim's dood dat zij vanuit een idealisme besloten op actieve wijze het pesten aan te pakken in de vorm van een programma of dat er louter sprake is van een 'gat in de markt' in televisieland, waarin zij een nieuw concept hadden bedacht waarmee zij kijkcijfers zouden trekken door het aanbieden van de nieuwste vorm van 'emo-tv'. Een programma waarin Nederland verontwaardigd reageert op het lijden van een jongeman die heel zielig is en hoe hij wordt gepest zonder enige vorm van tegenmacht te bieden.
Waar ik voornamelijk van walg is de ronduit barbaarse manier van handelen van de presentator (die ook maar een script volgt). De vreselijk gepeste jongen filmt zijn pesters in het geheim, waarbij deze pesters op een later tijdstip zomaar worden overvallen door de presentator die hun dwingt te kijken naar de 'confronterende beelden'.
Hoe is dit pedagogisch verantwoord? Want dat is toch het doel van het programma? Zij willen dat het pesten stopt en hun idee is dat dit te bewerkstelligen is door het confronteren van de pesters met hun onvriendelijk gedrag, dat zij tot de realisatie komen dat zij fout zijn en hun gedrag gaan aanpassen. Volledig rationeel verantwoord, maar in de praktijk ronduit amateuristisch ten uitvoer gebracht.

Ten eerste is het een illusie om te stellen dat pesten kan worden uitgebant. Er is in een klas sprake van een groepsdynamiek met een leider en volgers. Zoals ik heb omschreven in de inleiding onderwerpen de volgers zich aan de leider. Maar deze leider staat machteloos wanneer er een leraar aanwezig is. De leider wordt een volger van de leraar en bevind zich dan op een gelijk niveau met diens volgers. Het moment dat de leraar uit het beeld verdwijnt, komen diezelfde primaire machtsstructuren terug en bepaald de leider de groepsdynamiek. Vanwege diverse redenen wordt vervolgens iemand uitgekozen die de leider als minderwaardig beschouwt en vangt het pesten aan.
De gepeste persoon heeft op dit punt 2 keuzes: 1) hij/zij confronteert de pester, waarmee indien de confrontatie succesvol is, de machtsbalans wordt verstoord. 2) hij/zij onderwerpt zich aan de pester; deze beschouwt de onderwerping als zijnde een succesvolle uiting van macht.
Ten tweede behoudt de leider vooralsnog zijn machtspositie, ook na het zien van alle 'confronterende beelden'. Waarom? Omdat hij/zij geen reden ziet om zijn gedrag te veranderen, daarom! Een volwassen persoon zal wellicht inzien dat zijn/haar handelen immoreel is en diens eigen gedrag aansturen, maar een kind zal geen ontwikkeld begrip kunnen vormen van diens immorele omgangsnormen. Zolang hij/zij de leider blijft, bevindt hij/zij zich in de machtspositie en zal ieder individu dat als minderwaardig wordt geacht door de leider worden onderworpen aan diens onvriendelijke gedragingen --> pesterijen. Geen gedrag is zo moeilijk te veranderen als het eigen gedrag; vooral die van een kind die nog zoekend is naar zijn eigen positie in een groep en hoe het op een goede manier moet gedragen onder bepaalde omstandigheden.
Komen wij aan bij het derde punt: is het een kwestie van opvoeding? In essentie niet. Niemand onderwerpt zich aan een ander, zonder dat daar een reden voor is. Bij voorkeur gaan wij als individu het gevecht aan, om ons in een hogere positie te plaatsen --> oorlog van allen tegen allen. Dergelijke gedragingen zijn immoreel, maar tegelijk niet van toepassing omdat er geen sprake is van sociale conventies. Enkel een hogere macht, die van een ouder of een leraar, kan een groep sociale conventies opleggen.

Nu ik de voornaamste facetten rondom het pesten heb toegelicht, kan ik de volgende vraagstelling volledig beantwoorden: Waarom is Project P: Stop het pesten een flutprogramma?
Omdat het elke vorm van pedagogisch inzicht mist; omdat kinderen/jongeren worden geconfronteerd met beelden die zij weliswaar afkeuren, maar niet in staat zijn om een verandering in aan te brengen. Het is louter het plaatsen van de pesters aan een schandpaal, om te laten zien 'hoe slecht de pesters zijn', terwijl er nergens inhoudelijk het gesprek wordt aangegaan met de pesters. Dit noem ik niet pedagogisch verantwoord en de eerste persoon die dit wel pedagogisch verantwoord vindt nodig ik uit om te reageren en met mij de discussie aan te gaan.

Mijn vrienden, ik dank u voor het lezen van deze blog! Ga lekker genieten van de zon en het weer, ik wens jullie allen een hele fijne dag toe.
Een dikke knuffel van jullie semi-filosoof, Halbe!