De illusies over kwaliteit van onderwijs

Er kan geen twijfel over bestaan dat al onze kennis begint met ervaring. Want hoe zou het kenvermogen tot activiteit kunnen worden gewekt, als dat niet gebeurde doordat objecten onze zintuigen beroeren, en zo voor een deel vanzelf voorstellingen teweegbrengen, voor een deel de werkzaamheid van ons verstand aanzetten die voorstellingen te vergelijken, te verbinden of te scheiden, om zo het ruwe materiaal van zintuiglijke indrukken te verwerken tot de kennis van objecten die ervaring? In de tijd gaat er dus in ons geen kennis vooraf aan de ervaring, en met de ervaring begint alle kennis. Immanuel Kant - Kritiek van de Zuivere Rede: pagina 93. Nederlandse vertaling door Jabik Veenbaas & Willem Visser.

Knowledge then seems to me to be nothing but the perception of the connexion and agreement, or disagreement and repugnancy of any of our ideas. In this alone it consists. Where this perception is, there is knowledge, and where it is not, there, though we may fancy, guess, or believe, yet we always come short of knowledge. For when we know that 'white is not black', what do we else but perceive, that these two ideas do not agree? When we possess ourselves with the utmost security of the demonstration, that 'the three angles of a triangle are equel to two right ones', What do we more but perceive, that equality to two right ones, does not necessarily agree to, and is inseparable from the three angles of a triangle? John Locke - An Essay Concerning Human Understanding, pagina 467, engelse versie Penguin Classics.

De britse filosoof John Locke schreef eind 17e eeuw een omvangrijk werk over het 'menselijk vermogen om te kunnen begrijpen'. Daarin schreef hij niet alleen over wat hij beschouwde als een filosofische verklaring voor diverse biologische fenomenen, maar ging hij een stapje verder door te poneren in wat voor mate mensen in staat waren om kennis tot zich te nemen en wat wellicht belangrijker is: in wat voor mate mensen in staat zijn om een correcte weergave van de realiteit te aanschouwen.
Al hoewel de invloed van deze filosoof overschaduwd wordt door de invloed die de schotse filosoof David Hume had op de werken van de duitse filosoof Immanuel Kant, was Kant wel degelijk geïnspireerd geraakt door dit omvangrijke werk van John Locke.
Het was echter Immanuel Kant die een baanbrekend werk schreef, eind 18e eeuw. Sommigen zeggen dan ook dat 'Met Kant het moderne denken volwassen is geworden.'
Al hoewel ik deze uitspraak ietwat overdreven vind, kan ik niet ontkennen dat Kant voor mij persoonlijk mijn God is geworden is geworden. Tja, je moet ergens in geloven als humanist zijnde toch?

Het waren deze filosofen met hun visie op het concept 'kennis' waaraan ik moest denken toen ik dit artikel las. Blijkbaar vond de researchredactie van RTL Nieuws het belangrijk genoeg om eens te onderzoeken in wat voor mate er onbevoegde docenten voor de klas staan. En klaarblijkelijk zijn dit er 'schrikbarend veel'. Zelfs de onderwijsbond spreekt in dit artikel hiervan schande want:

"Het is heel belangrijk voor de kwaliteit van het onderwijs", zegt voorzitter Walter Drescher tegen RTL Nieuws, "leerlingen kunnen er ook tijdens hun werkende leven nog last van hebben, als ze op de middelbare school verkeerde dingen hebben geleerd".

Verder heeft het onderzoek uitgewezen dat leerlingen die veel les krijgen van onbevoegde docenten, slechter scoren op hun examens. Persoonlijk vind ik dit een uiterst opmerkelijke conclusie en vraag ik überhaupt af of de cijfers over wel/niet gediplomeerde docenten een correct uitgangspunt is voor dit onderzoek. Waarom alleen kijken naar de docenten en niet naar de diverse factoren die een school maakt: het aanbieden van onderwijs op verschillende niveau's, uitval van leerlingen, doorstroming van leerlingen naar hogere en/of lagere niveau's. Dit onderzoek komt op mij over als een gegeneraliseerde statistische test met veel te weinig variabelen, waardoor er geen goede weging is gemaakt en derhalve de gestelde conclusies geen waarheidsgetrouw beeld geven van de kwaliteit van de scholen. Dan kan de foutenmarge van de test heel hoog zijn (> 95%), maar indien de verwerking van de gegevens op zichzelf beperkt zijn, dan wordt er een conclusie gevormd op basis van onvoldoende gegevens.

Een andere zeer belangrijke kanttekening wat ik eveneens mis is het volgende: uit wat voor soort milieu komen de leerlingen? Het is vanzelfsprekend dat leerlingen die uit een lagere socio-economisch milieu komen een hogere kans hebben om uit te vallen dan leerlingen die uit een hogere socio-economisch milieu komen. Gezien het feit dat juist de grote steden vele soorten socio-economische klassen huishouden, is het aannemelijk dat hierdoor sommige scholen genoodzaakt zijn mensen aan te nemen die gekwalificeerd zijn om les te kunnen geven (HBO/Master diploma), maar nog niet bevoegd zijn.
Helaas bestaan er naar mijn weten geen databases met deze cijfers waarin op correcte wijze een gegeneraliseerde samensteling van onze samenleving is opgeslagen, want dat zou de conclusies van onderzoeken zoals deze vele malen betrouwbaarder maken.
Het enige wat statistici dan kunnen doen is gebruik maken van gegeneraliseerde modellen, waarvan er naar mijn idee waarschijnlijk voldoende opgeslagen zitten op de servers van diverse instituten zoals het SCP. Ik vraag mij dan af: heeft de researchredactie van RTL Nieuws dit gedaan? Zulke details ontbreken helaas, het enige wat ik lees is een wereldschokkende conclusie dat onbevoegden kennelijk slechter les geven dan bevoegde docenten.

In dit artikel wordt eveneens de 'lerarenbeurs' vermeld; dat is een subsidie beschikbaar gesteld door het ministerie van OCW zodat docenten die nog maar een HBO-diploma hebben een masterstudie kunnen volgen zodat zij over kennis beschikken op universitair niveau.
Zodra ik deze woorden las, moest ik denken aan een heel interessant artikel die ik enkele maanden geleden las in Vrij Nederland. Dat artikel kunnen jullie hier terugvinden, al hoewel de titel al veelzeggend genoeg is: Een master maakt je nog geen betere meester. De volgende quote benadrukt nogmaals de dwaasheid van de 'titeljacht' dat door diverse bestuurslieden wordt geopperd:

Hoewel nergens is aangetoond dat een docent met een mastertitel voor betere onderwijsprestaties zorgt dan zijn collega zonder die titel, omarmde minister Ronald Plasterk deze aanbeveling onmiddellijk. Begin 2008 maakte hij 85 miljoen euro vrij voor lerarenbeurzen. Zijn opvolgers Marja van Bijsterveldt en Jet Bussemaker zetten dat beleid enthousiast voort.

Kennisoverdracht is het adagium van onderwijs. Daarom vind ik het goed dat onze regering investeert in een kenniseconomie, want deze raakt gewoon simpelweg op met de vergrijzing van ons land. Maar zoals de heren Kant en Locke al vroeger wisten is kennis een abstract gegeven. Waarom zou iemand met een vakgerichte HBO diploma die jarenlang heeft gewerkt en bewezen heeft over voldoende vakkennis te beschikken om daarin les te kunnen geven slechter zijn dan een academicus die recentelijk is afgestudeerd? Natuurlijk is de kennis van de academicus groter dan degene met een HBO diploma, maar dat maakt niet iemand per definitie een goede docent. Anders had onze regering nooit een HBO-PABO moeten opstellen, maar enkel een universitaire PABO moeten opstellen, want het gaat tenslotte om die titel wat een goede docent maakt toch?

Persoonlijk zou ik het ook leuk vinden om een master te gaan doen. Niet alleen voor dit titel, want dat is enkel egostreling, maar vooral voor de kennis. Als zelfbenoemde wetenschapsnerd ben ik verzot op kennis, dus een master past prima in dat straatje. Maar als ik met mijn HBO-diplomaatje in staat ben om voor de klas te gaan staan en ik kan leerlingen enthousiast maken voor mijn vak en het lukt mij óók nog eens de orde te behouden in de klas, beschouw ik mijzelf toch echt wel als een goede docent. Maar nee hoor, volgens dit onderzoek ben ik geen goede docent, want ik ben nog niet bevoegd.
Uiteraard moet uiteindelijk iedereen die werkzaam wilt worden in het onderwijs zijn bevoegdheid halen. Maar die bevoegdheid is niet inherent aan kwaliteit van onderwijs, waarom zijn er anders zoveel onbevoegde docenten die les geven in de vakken informatica, filosofie, techniek en natuurkunde? Omdat de vakmensen in het bedrijfsleven belanden en daar gelukkig zijn; omdat enkele mensen die passie hebben voor hun vak en dit graag willen uitdragen hun weg vinden richting het onderwijs. En dát zijn de goede docenten: mensen die zich geroepen voelen tot het onderwijs, die een bijdrage willen leveren aan de ontwikkeling van jongeren; die bevoegdheid zegt uiteindelijk helemaal niks over de passie van het individu.

Mijn vrienden, dank voor het lezen van deze blog! Het is alweer even geleden dat ik een blog heb geschreven, ik ben zelf ook druk met ontwikkelingen die mogelijk gaande zijn in het leven, dus dan schiet het er weleens in. Maar het lezen van artikelen zoals die van RTL Nieuws zorgt ervoor dat ik direct in mijn pennetje gaat kruipen. Ik hoor graag kritiek van hen die het niet met mij eens zijn, een constructieve discussie is altijd een leerzame ervaring. Fijn weekend!
Een dikke knuffel van jullie amateurfilosoof Halbe!